استان زنجانزنجانگزارشویژهویژه های استان زنجان
آلودگی زباله های انباشت شده در شهرک روی واقع در ۶ کیلومتری زنجان+عکس
در نزدیکی شهر زنجان و در شهرک تخصصی روی، پسماندهای این صنعت چنان روی هم انباشت شده که در نگاه نخست تپه‌هایی خوش رنگ و نقاشی شده به نظر می‌رسد اما این تپه‌ها بزرگترین تهدید سلامتی مردم زنجان و حتی استانهای اطراف نام گرفته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، در ۶ کیلومتری جنوب غربی شهر زنجان، درست جایی دور از چشم مردم و آن سوی شهرک تخصصی صنعت روی تپه‌های رنگارنگی دیده می‌شود، بیش از ۳ میلیون تن پسماند روی بزرگترین تهدید استان زنجان و استانهای همجوار لقب گرفته است.
هر روز که می‌گذرد به این پسماندهای خطرناک اضافه می‌شود، کامیونها هر ساعت بدون رعایت هیچ استانداردی با ریختن نخاله‌های شرکتهای روی تپه دیگری را بنا می‌کنند و یا تپه‌های موجود را مرتفع می‌کنند.
«ما در صنعت روی زیرساخت درست نداشتیم و نگفتیم این شهرک به چه قیمتی می‌خواهد کار کند من الان معتقدم پول خون کارگرانمان را می‌دهیم» دکتر عباسعلی زمانی عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان و استادیار شیمی تجزیه این دانشگاه با بیان این جمله می‌افزاید: حتما باید پسماندهای این شرکت از این مکان برداشته شود و حتی این شهرک را نیز که خیلی نزدیک به شهر است بردارند، استقرار این شهرک در این فاصله از شهر اشتباه بزرگی بوده است.
فعالیت شهرک تخصصی روی زنجان و دپوی پسماندهایش از چندین جهت محیط زیست را به خطر انداخته است که علاوه بر جان انسانها آب، خاک، هوا و گیاهان تحت تاثیر هستند.
آلودگی شهر زنجان
طبق نظر دکتر زمانی آلودگی‌های خاک تا مرکز شهر زنجان دیده می‌شود که مربوط به شهرک صنعتی روی است یعنی فلزات سنگین تا حدود دروازه‌ارگ در مرکز زنجان رسیده است.
براساس آخرین تحقیقاتی که در مهر ماه سال ۹۱ در دانشگاه زنجان نسبت به آبهای زیرزمینی اطراف شهرک‌های صنعتی انجام شده تا تاریخ ذکر شده آبهای زیرزمینی اطراف شهرک روی خیلی آلوده به فلزات سنگین نیستند و آلودگی در این خصوص مشاهده نشده است اما به نظر عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان اگر این پسماندها جمع‌‌آوری نشود در سالهای آینده ممکن است آبهای زیرزمینی نیز آلوده شوند که این می‌تواند خطری برای نسل آینده باشد.
دلیل آلوده نشدن آبهای زیرزمینی به فلزات سنگین پسماندهای روی به این خاطر است که خاک رس اجازه نفوذ این فلزات به اعماق زمین را در این مدت نداده اما در آینده آبهای زیرزمینی هم در خطر هستند، در مورد آبهای جاری نیز بنا به نظر کارشناسان اگر قرار باشد خاکی شسته شود و به آبهای جاری برسد به طور یقین این آبها را آلوده خواهد کرد.
دکتر زمانی بر این باور است که پسماندهای دپو شده بعد از مدتها خشک می‌شوند و این خاکهای بسیار ریز به هوا منتقل شده و امکان نفوذ به سایر استانها نیز وجود دارد همان هشداری که محمدپور مدیرکل سابق محیط زیست استان زنجان در مورد خطرات این پسماندها داده بود.
قربانعلی محمدپور در دی ماه سال ۹۳ گفته بود «اگر نخواهیم فعالیت شهرک روی استان زنجان را یک بحران بدانیم باید بگوییم که متاسفانه این شهرک از شرکت کالسیمین، روغن نباتی جهان و شرکت ملی سرب و روی ایران هم مخاطره آمیزتر است».
شرکت ملی سرب و روی ایران ۲۳ مردادماه سال ۹۲ بسته شد کارشناسان انگشت اشاره به سوی شهرک روی گرفتند و بر این باور بودند بزرگترین تهدید سلامتی مردم زنجان همین شهرک تخصصی روی است و نباید نسبت به این بی‌تفاوت بود اما شاید برخی اتفاقات و مسائل حاشیه‌ای قفل تعطیلی را بر شرکت ملی سرب و روی ایران زد در حالی که خیلی از کارشناسان معتقدند وضعیت آن شرکت آنچنان نامطلوب نبود که تعطیل شود اما اتفاقات شرکت ملی سرب و روی سبب شد شهرک روی در حاشیه بماند و کسی به آلودگی آن توجه نکند.
فعالیت شهرک روی استان زنجان بنا به اظهارات مدیرکل سابق محیط زیست استان حتی تهدیدی برای سایر استانها است و بیشترین پتانسیل آلودگی را دارا بوده و بزرگترین تهدید برای استان زنجان است.
دکتر یوسف عابدینی عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان در رابطه با نتایج تحقیقاتش در مورد آلودگی هوا توسط فعالیت این شهرک و دپوی پسماندهایش می‌گوید: از سال ۹۳ تحقیقاتی را آغاز کردیم که هنوز نتایج ما به صورت کامل آماده نشده اما نتایج سه ماه از تحقیقات مشخص است و نشان می‌دهد آلودگی هوا تا فاصله چهار کیلومتری مشاهده می‌شود.
به گفته وی دودکشهای شرکتهای روی مسقر در این شهرک خیلی فلزات سنیگین را به هوا منتشر نمی‌کنند و آلودگی هوا از همین پسماندهای دپو شده است، پسماندهایی که به صورت کیک و یا خاک روی هم انباشته شدند و با یک باد پخش می‌شوند.
تهدید پسماندها از دید کارشناسان از آلایندگی خود کارخانه‌ها مهمتر هستند و از طرفی محوطه شهرک تخصصی و اتومبیلهایی که خاک را از معدن می‌آورند معمولا غیر استاندارد هستند، به جز یکی دو شرکت که ماشین‌های ویژه دارند. خیابانهای شهرک نیز صبح و یا ظهر شسته می‌شوند اما چنین شست‌وشویی خود نیز مشکل ساز است و آلودگی را به بیرون از شرکت هدایت می‌کند.
فرار از مسئولیت
جمشید انصاری استاندار سابق نیز در مورد دپوی پسماندهای شهرک روی و یا انتقال آنها اظهار نظر جالبی دارد و در تاریخ ۲۹ اردیبهشت ماه سال ۹۳ در کارگروه اقتصادی استان زنجان با اشاره به صحبت‌های مطرح شده در مورد خرید زمین توسط مسئولان شهرک روی برای انتقال پسماندها می‌گوید: «همه باید بدانند که این مسئله غیر ممکن است، شرط مدیریت قبلی استان هم در احداث شهرک ورود تکنولوژی و احداث کارخانه‌ای که پسماندهای روی را بازیافت و به خاک بدون آلودگی ارزشمند تبدیل کند، بوده است.
وی همچنین تصریح می‌کند: استان هزینه آلایندگی را داده است و اجازه فرار از مسئولیت به کسی داده نخواهد شد، واحدهای آلاینده باید سهم خود را در حفاظت از محیط زیست ایفا کنند که این مسئولیت در مورد شهرک روی احداث کارخانه بازیافت پسماندها محسوب می‌شود.
بلافاصله بعد از تعطیلی شرکت ملی سرب و روی، کارگروهی با حضور پنج نفر از اساتید و کارشناسان با عنوان مخاطرات زیست محیطی در اداره کل محیط زیست استان زنجان تشکیل شده بود که بررسی آلایندگی شهرک روی از جمله ماموریت‌های این کارگروه بود و قرار بود بر اساس مستندات علمی و پژوهشی راهکارهایی به استانداری و محیط زیست ارائه شود اما این کارگروه بعد از تغییر دولت و همچنین تغییر در مدیریت ارشد استان در آن سال تا به امروز هیچ جلسه‌ای را برگزار نکرده است انگار همه مشکلات به یکباره حل شده کارگروهی که کم کم به نتایج خوبی می‌رسید و یکی از نتیجه‌گیری‌ها این بود که دیگر مجوز کارخانه روی به کسی ندهند و برخی نیز کم کم تعطیل شوند.
یکی دیگر از نکات قابل توجه در مورد شهرک روی و این بار کارگران آن این است که آنالیزی برای کارگران این صنعت وجود دارد که میزان فلزات سنگین از جمله روی، سرب، کادمیم و غیره در خون اندازه‌گیری می‌شود که اگر این فلزات در خون بالا رفت اصولا باید حقوقشان را بگیرند و برای مدت ۶ ماه برای پایین آمدن این فلزات در خون به محلی بروند که خبری از این فلزات سنگین نیست.
اینکه این شهرک را چرا این همه نزدیک به شهر زنجان استقرار دادیم گذشت، اینکه شهرکی که آب ندارد و آبش را با صرف هزینه از زنجانرود می‌آورد گذشت، اینکه خاک با طی مسافت ۹۰ کیلومتری بعضا با کامیونهای غیراستاندارد به این شهرک منتقل می‌شود گذشت، اینکه ما در این مدت برداشت از معدن انگوران را به سالهای آخر نزدیک کردیم و فقط برداشتیم و روی را صادر کردیم بدون اینکه به فکر ارزش افزوده حتی چند کارخانه ساخت ظروف روی باشیم گذشت اما آیا می‌شود از کنار سلامتی مردم و آلودگی فعالیت غیراستاندارد بیشتر واحدهای آن و از همه مهمتر میلیون‌ها تن پسماند دپو شده خطرناک گذشت؟
کسی به یقین خانه‌نشینی کارگران در شرایط کنونی رکود و بیکاری را نمی‌پسندد اما بهانه‌های اقتصادی و اشتغال می‌تواند توجیه خوبی برای نادیده گرفتن قوانین محیط زیست باشند؟
نسخه‌ای که کارشناسان برای بهبود اوضاع این شهرک ارائه می‌کنند این است که پسماندهای دپو شده با ایجاد یک کارخانه‌ای به خاک بدون ضرر تبدیل شود هر چند این روش هم تضمینی برای ایجاد یک آلایندگی جدید نیست اما شاید بهترین راه همین باشد و در مراحل بعد با تعدیل برخی از واحدها، شرکت‌هایی استقرار و فعالیت داشته باشند که با تکنولوژی روز تمام قوانین زیست‌محیطی را با کنترلهای شدید رعایت کنند.
«اگر حقوق اشخاصی که در شهرک روی کار می‌کنند به درستی داده شود این صنعت با توجه به شیوه صادرات و هزینه‌های دیگر از نظر اقتصادی نمی‌صرفد یعنی از جیب‌مان خوردیم و آلودگیش را نیز مردم تحمل می‌کنند» دکتر زمانی با بیان این جمله می‌گوید: کاش این شهرک در همان نزدیکی معدن انگوران استقرار می‌یافت و به فکر چرخه تولید در این صنعت بودیم.
عباسعلی زمانی عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان و استادیار شیمی تجزیه گروه محیط زیست این دانشگاه یکی از اساتیدی است که تحقیقاتی در مورد آلایندگی شهرک تخصصی روی زنجان داشته که در زیر گفت‌وگوی تسنیم با این استاد دانشگاه را می‌خوانید:
تسنیم: در ۶ کیلومتری جنوب غربی زنجان شهرک صنعتی روی را می‌بینیم که هم‌اکنون بزرگترین تهدید سلامتی مردم زنجان لقب گرفته است ایرادات بزرگ این شهرک از دید شما چیست؟
زمانی: شهرک روی نباید تا این حد نزدیک شهر باشد، این شهرک در جایی مستقر شده که آب نیست و آبش از زنجانرود می‌‌آید، اعتقادم این است جایی که آب ندارد نباید شهرک صنعتی مستقر کرد. انتقال آب زنجانرود به واحدهای تولید روی مثل این است که ما سفره آبهای زیرزمینی را خالی می‌کنیم تا شهرک را بچرخانیم.
ایراد دوم این است که از یک فاصله ۸۰ و ۹۰ کیلومتری سوخت مصرف می‌شود و خاک زیادی به این مکان انتقال پیدا می‌کند کار درست این بود که همان جا مواد را گرفته و خاک باقی مانده را در همان جا نگه می‌داشتند، ایراد خیلی بزرگتر این است که ما خیلی راحت با بیشترین انرژی خاک را به روی تبدیل و صادر می‌کنیم، سئوال اینجاست که چرا ما در زنجان به‌جای این همه کارخانه چند کارخانه تولید ظروف نداریم و چرا در زمینه‌های دیگر این صنعت فعالیت نکردیم تا ارزش افزوده را برای زنجان بیشتر کنیم؟ ما صنعت بسیار آلاینده را در زنجان مستقر کردیم و گسترش می‌دهیم از طرفی سودش را آنهایی استفاده می‌کنند که ما به آنها روی صادر می‌کنیم.
زمانی که این شهرک شکل می‌گرفت مسلما می‌توانستند کنار معدن آن را مستقر کنند و با سیستم ریل هوایی خاک را تا یک مکانی بیاورد و در همان جا کار انجام شود، نیاز است توجه کنیم که چقدر برای ریل هوایی هزینه شد، نمی‌دانم زنجان چرا این اشتباه را کرد و این اتفاق افتاد.
تسنیم: دپوی بیش از ۳ میلیون پسماند روی نگرانی‌ها را در مورد این شهرک افزایش داده اینکه گفته می‌شود فعالیت این شهرک و دپوی پسماندهایش بزرگترین تهدید برای استان زنجان و حتی استانهای همجوار معرفی می‌کنند تعبیر مناسبی است؟ نتایج علمی شما چه چیزی را نشان می‌دهد؟
زمانی: کسی حق دپو کردن پسماندها را به هیچ وجه ندارد در شرایطی که هیچ‌گونه بسترسازی نیز برای زیر و روی آن انجام نشده تا به زمین و هوا آسیب نرسد و از این نظر به طور یقین این پسماندها بزرگترین تهدید برای محیط زیست زنجان هستند.
تحقیقات ما تا پنج کیلومتری کامل است که نشان می‌دهد آلودگی‌های خاک تا مرکز شهر دیده می‌شود که مربوط به شهرک صنعتی روی است یعنی فلزات سنگین تا وسط شهر آمده و تا دروازه‌ارگ را در برگرفته است. طبق آخرین تحقیقاتی که در مهر ماه سال ۹۱ نسبت به آبهای زیرزمینی اطراف شهرک‌های صنعتی انجام شده تا این تاریخ آبهای زیرزمینی اطراف روی آلوده به فلزات سنگین نیستند و آلودگی مشاهده نشده است.
دلیل آلوده نشدن آبهای زیرزمینی اطراف شهرک روی به خاطر وجود لایه‌های خاک رس است که مانع از نفوذ فلزات سنگین به لایه‌های زیرین می‌شود که اگر به جای رس، شن بود این آبها آلوده شده بودند اما شاید سالهای آینده نفوذ فلزات سنگین اتفاق بیفتد و آبهای زیرزمینی را آلوده کند.
در مورد آبهای جاری نیز باید گفت اگر قرار باشد خاکی شسته شود و به آبهای جاری برسد قطعا سبب آلودگی خواهد شد، در مورد تاثیر آلایندگی‌های این شهرک مثال بزنم و آن اینکه اگر شما اتومبیلی را به مدت دو هفته در این مکان نگهداری کنید به مرور بدنه خودرو خورده می‌شود.
زنجان هنوز هم در این هواها از بهترین شهرهاست اما اگر جلوی کسانی که قوانین را رعایت نمی‌کنند نگیریم اینجا هم شهری مثل اراک و دیگر شهرها می‌شود، در زنجان باید مسیر به درستی طی شود، یعنی ما باید از اول بر روی خاک استخراج شده خوب کار می‌کردند و اگر قرار بر توسعه بود خاک را به یک جنس خوب تبدیل می‌کردیم و مطمئن بودیم این آخرین مرحله است اجازه خارج شدن شدن مواد و یا جنسی را از استان می‌دادیم.
تسنیم: راهکار شما برای این شهرک چیست؟
زمانی: این شرکت‌ها حتما باید برگردند و یا اصلا به آنها اضافه نشود و کم کم تولیدات‌شان پایین را بیاورند و یک شرکت که همه قوانین را رعایت می‌کند پای کار باشد و به صورت کامل قوانین محیط زیست را اجرا کند، باید توجه کنیم که سخت‌گیرانه‌ترین قوانین نیز باید برای اینها تعیین شود.
هزینه این کار هم بالاست و ممکن است مشکلات شغلی به وجود بیاید اما اگر می‌خواهیم سالم باشیم باید این کار را انجام دهیم و غیر از این امکان‌پذیر نخواهد بود، اگر یک شهرک مانند شرکت ملی سرب و روی بود در آنجا می‌ارزید که از تکنولوژی روز دنیا استفاده شود اما در این شهرک هر کدام از شرکت‌ها ۱۰۰ متر، ۲۰۰ متر و یا ۱۰۰۰ متر زمین گرفتند و تولید می‌کنند شدند که آلودگی را مردم عادی و کارگران تحمل می‌کنند بیشتر شرکت‌ها با تناژهای پایین کار می‌کنند و آنچنان سود ندارند که تکنولوژی روز بگیرند.
تسنیم: اکنون که پسماندهای این شهرک یکی از نگرانی‌های بزرگ است چه راهکاری در این باره وجود دارد؟
زمانی: این خاک‌ها را می‌توانند به خاک بدون ضرر تبدیل کنند، می‌توان فلزات سنگین و خطرناک را از دل خاک بیرون کشید اما نباید دوباره خودمان را از چاله به چاه بیندازیم، صحبت‌هایی برای انتقال این پسماندها مطرح بود که باید توجه کنیم با چه روشی و با چه کامیونی می‌خواهیم این پسماندها را انتقال دهیم، با همین کامیونهایی که روی آنها باز است و یا با قوانین کاملا زیست محیطی چرا که اینها پسماندهای ویژه هستند و باید با قوانین درستی منتقل شوند اما اعتقاد دارم که ۱۰۰ درصد امکان پذیر است تا این پسماندها به خاک بی ضرر تبدیل شود. دپو کردن این پسماندها ولو در هر جایی باشد تهدید بزرگی برای محیط محیط زیست است و باید فکری برایشان کرد.
تسنیم: با چه روشهایی می‌شود این پسماندها را به خاک بدون ضرر تبدیل کرد؟ آیا نیازمند وارد کردن تکنولوژی خاصی هستیم؟
زمانی: برای تبدیل پسماندهای روی به خاک بی‌ضرر، می‌توان با روشهای استخراج حلالی این کار را انجام داد که در کشور وجود دارد و از طرف دیگر تکنولوژی‌های دیگری برای تبدیل این خاک به خاک سالم وجود دارد و به طور یقین دست‌یافتنی هستند.
در حال حاضر با این بحران که در این منطقه به وجود آمده و با این حجم آلاینده‌هایی که وجود دارد این خاکهای آلوده روز به روز خشک می‌شود و امکان دارد با کوچکترین بادی جابه جا شوند و سبب خسارات‌های بزرگی شوند، پس باید اقدامات اصلاحی را با کمترین خسارت آغاز کنیم.
تسنیم: آیا این روشها هم می‌تواند سبب آلودگی‌هایی شود؟
زمانی: ما به هر کاری که دست بزنیم یک آلودگی به همراه دارد و این چیزی جداناپذیر با دستکاریهای انسان است اما باید با ارزیابی محیط زیستی یک حساب و کتاب در این زمینه انجام دهیم تا مشخص شود آن سود می‌چربد تا این کار را انجام دهیم.
تسنیم: چرا در کشور ما قوانین و به خصوص قوانین زیست محیطی به درستی رعایت نمی‌شود و اکنون شاهد چنین وضعیتی هستیم؟
زمانی: متاسفانه تمام کسانی که در این مملکت به بهانه اقتصادی کار می‌کنند از زیر بیشتر قوانین محیط زیست فرار می‌کنند چون قوانین محکمی پایه‌گذاری نکردیم و هر وقت هم چیزی گفته می‌شود چند کارگر را بیکار می‌کنند، به نظرم اگر قوانین کار خوبی داشتیم بهتر می‌شد مانور داد، در استقرار شهرک صنعتی قوانین برای شهر تهران و شهرهای بزرگ در فاصله ۱۲۰ کیلومتری است و برای شهری مثل زنجان ۳۰ کیلومتری را در نظر گرفتند تا اجازه ندهند شهرکها در کمتر از این فاصله مستقر شوند.
متاسفانه در زنجان یک نفر از روی پولی را به دست آورد و بعد همه دنبال این کار رفتند و کسی نگفت اگر فلانی روی را استخراج کرد به فرض مثال من هم بر روی ظروف و قطعات خودرو سرمایه‌گذاری کنم و دیگری از پسماندهای روی فلزات نیکل، کبالت و کادمیم که فلزات باارزشی هستند را استخراج کند تا یک چرخه کامل را در این صنعت شاهد باشیم.
کشورهای دیگر خیلی ملزم به رعایت استانداردها هستند به همین دلیل آلودگی ندارند، برخی می‌گویند کشور آلمان در وسط شهر روی تولید می‌کند که در جواب این افراد باید گفت اگر شرکتی بتواند آن استانداردها را رعایت کند می‌تواند در وسط شهر زنجان کار کند.
تسنیم: در ۱۰ سال آینده برداشت از معدن انگوران به پایان می‌رسد آیا در این مدت فعالیت شرکتهای روی چیزی عاید زنجان شده است که در مقابل این حجم آلودگی فعالیت شهرک روی و پساندهایش بتوان از آن دفاع کرد؟
زمانی: یک لحظه تصمیم گرفتند تا اعلام کنند صنعت در زنجان این همه پیشرفت کرد، خاک را بیرون کشیدیم و ۱۰ ساله تمام کردیم، یعنی از جیب‌مان خوردیم و آلودگیش را نیز مردم تحمل می‌کنند. ما بارها گفتیم اگر معدنی دیدید قرار نیست ما همه را یکجا استخراج کنیم، باید با سرمایه‌گذاری‌ها کم کم زندگی‌ها را چرخاند و تا آخرین نقطه استفاده کرد.
ما در زنجان کنار صنایع آلاینده صنایع دیگر را هم باید زیاد کنیم در این شرایط هم اقتصادمان صدمه نمی‌بیند و هم می‌توانیم حفظ محیط زیست و سلامت انسانها را داشته باشیم مانند اکوتوریسم چرا که جاذبه‌های زنجان معرفی نشدند. سیاست‌های نادرست این شرا یط را به وجود می‌آورد که متاسفانه یک لحظه تصمیم اشتباه گرفته می‌شود و مثل سرطان رشد می‌کند، الان در دنیا شهرک صنعتی با این وضع را به هیچ وجه قبول نمی‌کنند.
در دنیا روال بر این است که شهرک صنعتی باید عین سلولهای بدن انسان کار و دور ریز نداشته باشیم یعنی اگر امسال سرمایه‌گذاری بر روی صنعت روی انجام شد سال آینده بر روی پسماندها باشد تا اینکه آخر چیزی چیزی برای دور ریز نداشته باشیم.
من الان معتقدم پول خون کارگرانمان را می‌دهیم چون زیرساخت درست نداشتیم و نگفتیم این شهرک به چه قیمتی می‌خواهد کار کند. چیزی از صنعت روی عاید زنجان نمی‌شود چون نیروی کار را فرسوده می‌کنیم و سلامت مردم را به خطر انداختیم. اگر حقوق اشخاصی که در این شهرک کار می‌کند به درستی داده شود این صنعت از نظر اقتصادی نمی‌صرفد. کارگران خیلی اذیت می‌شوند ما در شرایط عادی نمی‌توانیم یک ساعت را در آن مکان تحمل کارگران عادت کردند، عادت چیز بدی است و انسان فکر می‌کند اتفاقی برایش نمی‌افتد اما آن آسیب خود به خود وارد می‌شود و به نظرم اگر حقوق درستی به کارگران روی داده شود صنعت روی زنجان با این شیوه اصلا اقتصادی نخواهد بود.
